Zeven op tien Nederlanders zoeken naar zin

Dagblad Trouw besteedt de komende tijd speciale aandacht aan zingeving. Ipsos I&O achterhaalde voor Trouw welke rol zingeving speelt in de levens van Nederlanders, samen met Rens Bod, hoogleraar geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Bod formuleerde in een eerder stadium verschillende zingevingsvormen en linkte hier samen met (Peter) Henk Steenhuis uitspraken en zingevingstypen aan. Ipsos I&O vertaalde dit naar een publieksenquête.

De komende weken publiceert Trouw meerdere artikelen op basis van het onderzoek. Klik hier voor het volledige rapport.

Zingeving speelt rol voor drie op vier Nederlanders

Een klein deel (4%) van de Nederlanders vindt zingeving het allerbelangrijkste in hun leven. Voor een op de drie is zingeving belangrijk (33%). Voor een ongeveer even groot deel (36%) speelt het een rol terwijl veertien procent aangeeft het niet zo belangrijk te vinden en zeven procent dat het helemaal geen rol speelt. In totaal kunnen we zeggen dat voor zeven op tien (73%) Nederlanders zingeving een rol speelt: ruim tien miljoen volwassenen.

Figuur 1: In hoeverre zou u zichzelf omschrijven als iemand die op zoek is naar zingeving?
Basis: allen (n=2.257).

Bron: Ipsos I&O (november 2024)

Overeenkomsten

Als Nederlanders vervolgens in hun eigen woorden uitleggen wat zingeving voor hen betekent, zijn er veel overeenkomsten tussen de groepen. De volgende aspecten komen vaak terug:

Verbondenheid: Over de hele breedte geeft men aan dat verbondenheid met anderen een belangrijke factor is. Dit kan zijn in de vorm van familie, vrienden, of de bredere gemeenschap. Mensen vinden betekenis in het zorgen voor anderen, het delen van ervaringen en het bijdragen aan een groter geheel.

“Iets betekenen voor iemand. Sociale contacten, natuur en de wereld. Je steentje kunnen bijdragen.”
“Als ik mijn dierbaren een goed leven kan geven.”

Betekenisvol handelen: Nederlanders vinden zingeving in activiteiten die ze als betekenisvol ervaren. Dit kan variëren van werk en hobby’s tot vrijwilligerswerk en het opvoeden van kinderen. Het gaat om het gevoel dat je iets doet wat ertoe doet, wat een positieve impact heeft op jezelf of op anderen.

“Iets voor de maatschappij kunnen doen: vrijwilligers werk, geld verdienen dat ik weg kan geven of investeren in startups voor een beter klimaat of andere wereldproblemen.”
“Ondanks mijn leeftijd toch een “kleine” betekenis hebben in deze maatschappij.”

Waarden en idealen:  Zingeving is vaak gekoppeld aan persoonlijke waarden en idealen. Mensen vinden betekenis in het leven door te handelen naar hun overtuigingen, of dat nu religieus, moreel, of maatschappelijk georiënteerd is. Het gaat om het nastreven van iets wat je belangrijk vindt, wat je een gevoel van richting en doel geeft.

“Als hetgeen wat ik doe aansluit op mijn idealen dan vind ik dat het zingeving is.”
“Er is een doel met ons leven, en ik vond het belangrijk mijn leven te laten beantwoorden aan dat doel, namelijk God eren, tot zijn plezier te leven.”

Zelfs in de groepen waar zingeving minder belangrijk is, zien we deze elementen terug, zij het in een minder expliciete vorm. De behoefte aan verbondenheid, betekenisvol handelen en het leven naar je waarden lijken universele menselijke behoeften die in verschillende gradaties en op verschillende manieren tot uiting komen in de ervaring van zingeving.

Verschillen

Toch zijn er ook duidelijke verschillen als we de antwoorden van de verschillende groepen (de groepen zijn hier gedefinieerd aan de hand van het belang dat ze hechten aan zingeving) met elkaar vergelijken.

De (kleine) groep die zingeving ziet als iets essentieels is relatief vaak religieus. Zij proberen een hoger doel na te streven. Vaak heeft dit hogere doel een godsdienstige connotatie, maar dat is zeker niet altijd het geval. Niet-religieuzen voor wie zingeving essentieel is leven ook met een missie. Ze streven naar een betere wereld. Voor henzelf en voor anderen.

Nederlanders die zingeving als belangrijk (maar niet essentieel) ervaren zien zingeving vaak in het licht van een bijdrage leveren aan de maatschappij en mensen om hen heen. Ook zij vinden het hebben van een doel belangrijk. Ze zijn meer dan de eerste groep ook bezig met persoonlijke ontwikkeling.

Voor de circa 5 miljoen Nederlanders voor wie zingeving een rol speelt (maar geen belangrijke) geldt dat ze een meer pragmatische benadering hebben bij zingeving. Zij zoeken naar zingeving in het alledaagse. Ze vinden betekenis in activiteiten die hen voldoening geven, zoals werk, hobby’s en sociale contacten. Ze leiden graag een nuttig leven en willen iets betekenen voor anderen, maar dit is niet hun primaire focus.

De groep voor wie zingeving niet zo belangrijk is focust vooral op het hier en nu. Ze zijn tevreden met een ‘eenvoudig’ leven en hechten minder waarde aan hogere doelen of het maken van een verschil.

De vijf groepen – mate waarin zingeving een rol speelt – zijn in onderstaande figuur schematisch weergegeven.

Figuur 2: Illustratie van hoe veel belang verschillende groepen Nederlanders hechten aan zingeving
De citaten zijn korte uitsneden van open antwoorden op de vraag wat men onder zingeving verstaat.

Bron: Ipsos I&O (november 2024)

De kleine groep Nederlanders (circa een miljoen) voor wie zingeving geen rol speelt geven aan zingeving een zweverig begrip te vinden. Ze nemen het leven zoals het komt en zijn niet zo bezig met het vinden van betekenis.

Zes zingevingstypes

In zijn boek Waarom ben ik hier? Een kleine wereldgeschiedenis van zingeving onderscheidt Rens Bod verschillende zingevingsvormen die in een tweede stadium samen met Trouw-redacteur Henk Steenhuis gelinkt zijn aan zingevingstypes. Ipsos I&O vertaalde dit naar een vragenlijst voor dit onderzoek.

In dit onderzoek zijn zes van deze types opgenomen. Namelijk:

• de artistieke zinzoeker (mensen die zingeving vinden in het ervaren en creëren van schoonheid)
• de rationele zinzoeker (mensen die zingeving ervaren door na te denken)
• de praktische zinzoeker (mensen die zingeving ervaren door dingen te doen)
• de morele zinzoeker (mensen die zingeving ervaren door het moreel juiste na te streven)
• de spirituele zinzoeker (mensen die zingeving ervaren door te zoeken naar ‘het hogere’)
• de emotionele zinzoeker (mensen die zingeving ervaren via relaties met anderen).

Door 40 uitspraken voor te leggen konden we respondenten toewijzen aan een bepaald zingevingstype. Op voorhand linkten we de uitspraken aan bepaalde zingevingstypen. Vervolgens keken we naar de samenhang tussen de uitkomsten van de uitspraken en in hoeverre mensen zichzelf zien als een bepaalde type zinzoeker. Daaruit volgde dat acht uitspraken helemaal geen samenhang vertoonden met de zelf-perceptie. De overige uitspraken gebruikten we om respondenten toe te wijzen aan een zingevingstype. Als iemand tot het vijfde deel van de bevolking hoorde dat het hoogst scoorde op een bepaald zingevingstype, werd hij of zij aan dit type toegewezen.

Sommige Nederlanders scoren hoog op meerdere zingevingstypes en behoren zodoende tot meerdere groepen. Voor vier op de tien geldt dat ze op geen van de types bijzonder hoog scoren.

De artistieke zinzoeker

Artistieke zinzoekers vinden betekenis in schoonheid, creativiteit en artistieke expressie, met name in kunstvormen zoals kunst, muziek, film, literatuur en cultureel erfgoed.  Ze waarderen schoonheid in diverse vormen en uiten zich graag creatief.

Artistieke zinzoekers zijn vaker vrouw dan man en relatief oud. Ze hebben relatief vaak een voorkeur voor links-progressieve partijen. Bijna de helft (46%) van deze zinzoekers zou nu namelijk links-progressief stemmen (gemiddelde is 36%).

Ook hebben artistieke zinzoekers relatief veel contact met hun medemens. Dit betreft voornamelijk vrienden en kennissen maar ook mensen op het internet. Artistieke zinzoekers lezen ook vaker de NRC en de Volkskrant dan anderen.

De rationele zinzoeker

Rationele zinzoekers vinden betekenis in het continu verwerven van kennis. Ze delen hun inzichten graag met anderen, streven naar uitblinken in hun vakgebied en zoeken naar een dieper zelfbewustzijn.

Rationele zinzoekers zijn vaker man (57%) dan vrouw (43%) en relatief jong. Ook is de ruime meerderheid van deze groep hoger opgeleid (62% volgde een hbo- of wo-opleiding).

De rationale zinzoeker leest graag de NRC, Volkskrant of Trouw en heeft een links-progressieve politieke voorkeur. Rationele zinzoekers hebben relatief vaak betaald werk (69% t.o.v. 60% gemiddeld), geen kinderen (55% t.o.v. 42% gemiddeld) en verdienen goed (25% verdient twee keer modaal of meer, t.o.v. 19% gemiddeld).

De praktische zinzoeker

Praktische zinzoekers vinden betekenis in actie en onafhankelijkheid en worden gedreven door tastbare prestaties, financiële zekerheid en avontuur. Hard werken een middel is om hun doelen te bereiken.

Ze zijn meestal mannelijk (61%). Ook zijn ze relatief jong (36% procent is jonger dan 35 jaar, t.o.v. 26% gemiddeld). Qua opleidingsniveau verschillen ze niet sterk van het gemiddelde al is het aandeel lager opgeleiden relatief laag (11% t.o.v. 19% gemiddeld).

Praktische zinzoekers lezen bij voorkeur de Telegraaf. Ook stemmen ze relatief vaak voor rechtse partijen. Een op de drie (31%) praktische zinzoekers heeft nu een voorkeur voor de PVV (gemiddeld is 24%). Praktische zinzoekers hebben ook vaker betaald werk dan de gemiddelde Nederlander en veel contact met familie, vrienden en kennissen.

Ze zijn de meest welvarende zinzoekers. Negentien procent heeft een huishoudelijk inkomen van minder dan 36 duizend euro (gemiddelde is 28%) en ruim een kwart (27%) verdient twee keer modaal (73 duizend) of meer (gemiddelde is 19%).

Praktische zinzoekers waarderen hun eigen leven het beste (7,8 gemiddeld) maar het verschil met andere groepen en de gemiddelde Nederlander (7,5) is zeer beperkt.

De morele zinzoeker

Morele zinzoekers vinden zingeving in het nastreven van eerlijkheid, het bestrijden van onrecht en het bevorderen van vrede.

Ze zijn evenredig verdeeld over de samenleving. Naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau zien we geen uitschieters. Morele zinzoekers stemmen iets vaker links-progressief (45%) dan gemiddeld (36%), maar de PVV is ook onder deze groep de meest populaire partij (20%).

Ook qua gedragingen wijken morele zinzoekers verder niet af van de gemiddelde Nederlander.

De spirituele zinzoeker

Spirituele zinzoekers zoeken betekenis buiten de materiele wereld en zoeken naar verbinding met iets groter dan henzelf.

Spirituele zinzoekers zijn vaker vrouw (57%) dan man (47%). Qua leeftijd en opleiding wijken ze niet af van het totale beeld. Ze zijn vaker gelovig dan gemiddeld. Zo beschouwt 44 procent zichzelf als actief christelijk (t.o.v. 32% gemiddeld). Spirituele zinzoekers hebben relatief vaak een niet-westerse migratieachtergrond en stemmen vaker dan gemiddeld op de ChristenUnie (10%), DENK (8%) en SGP (6%).

Ook zegt dit type zinzoeker veel vaker (63%) dan gemiddeld dat zingeving belangrijk is in hun leven. De helft (48%) van de spirituele zinzoekers heeft op dagelijkse basis contact met familie (gemiddeld 43%).

De emotionele zinzoeker

Emotionele zinzoekers vinden betekenis in relaties met mensen om hen heen. Ze geven prioriteit aan persoonlijk welzijn boven bezit en carrière.

De emotionele zinzoeker is iets vaker lager opgeleid dan gemiddeld (25% tegenover 19%). Verder verschilt deze zinzoeker, qua demografisch, niet van de gemiddelde Nederlander.

Ook is dit type zinzoeker iets rechtser dan gemiddeld. Drie op tien (29%) zouden nu op de PVV stemmen. Hij/zij vindt zingeving niet zo belangrijk in vergelijking met de andere types en heeft iets vaker dan gemiddeld dagelijks contact met familie, vrienden, buren en mensen op het internet.

Geen specifieke zinzoeker

Vier op tien Nederlanders (38%) kunnen niet worden ingedeeld in een van de zinzoektypes. Dit betreft relatief vaak Nederlanders van tussen de 25 en 34 jaar oud (21% van de Nederlanders die niet tot een specifiek type behoren is tussen de 25 en 34 jaar oud t.o.v. 16% gemiddeld). Daarnaast zijn ze vaker lager of middelbaar opgeleid (in totaal 67% t.o.v. 58% gemiddeld).

Deze groep heeft vaker dan gemiddeld kinderen maar relatief weinig contact mensen om hen heen zoals familie, vrienden, kennissen en buren. Ze geven ook veel minder vaak dan gemiddeld aan dat zingeving belangrijk voor hen is (19% geeft dit wel aan). Ze lezen relatief vaak regionale kranten (37%). Ze stemmen iets vaker dan gemiddeld op rechtse partijen. De PVV is het meest populair (28%).

Verantwoording

Dit onderzoek vond plaats van 15 tot en met 27 augustus 2024. In totaal werkten 2.257 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is volledig getrokken in het I&O Research Panel. Ipsos I&O voerde dit onderzoek uit in opdracht van Trouw.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.