Zes inzichten voor de woningbouwopgave
Om overheden in staat te stellen gezamenlijk maatschappelijke opgaven beter op te pakken, presenteert de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen donderdag 9 april een tussenrapport. Hierin doet zij onder meer aanbevelingen voor drie casussen, waaronder de woningbouw.
Wooncrisis: hoe nu verder?
In de vakpers en media wordt gesproken van een wooncrisis door een tekort aan passende woningen. In de Grondwet staat dat het bevorderen van voldoende woongelegenheid ‘voorwerp van zorg’ is voor de overheid.
De gedegen aanpak van I&O Research, gecombineerd met de inhoudelijke expertise van KAW heeft geleid tot bruikbare inzichten over de huidige taakinvulling tussen overheden bij het realiseren van woningbouwlocaties. Het onderzoek levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de bredere verkenningen van BZK en de studiegroep naar de interbestuurlijke rolverdeling.
Resultaat diepte-interviews met betrokkenen
Uit de interviews blijkt dat diverse geïnterviewden de (regionale) opgave te groot en te complex vinden. Gemeenten hebben volgens bijna alle geïnterviewden te weinig capaciteit (fte en expertise), instrumenten en middelen om de complexe doelstelling te realiseren. Er zijn daardoor zorgen over het langjarig behalen van de gewenste doelen om voldoende woningen aan de woningmarkt toe te voegen. De beleidsdoelen zijn tussen overheidslagen en richting marktpartijen, die de gewenste woningen moeten realiseren, niet afdwingbaar. Gemeenten en provincies vragen om ruimtelijke keuzes door de Rijksoverheid en meer instrumenten om ontwikkelingen op de woningmarkt te kunnen afdwingen.
Tabel 1: Formele rolverdeling Rijk, provincies en gemeenten op de woningmarkt (tekst loopt door onder tabel).
RIJK | PROVINCIES | GEMEENTEN |
Verantwoordelijk voor het systeem van wetten en regels, bevoegdheden en instrumenten van de verschillende partijen op de woningmarkt. Het gaat daarbij om (de Wet) ruimtelijke ordening, landelijke wetgeving en financiële regelingen voor de woningmarkt en landelijke regelingen ten aanzien van de kwaliteit van woningen. | Verantwoordelijk voor de integratie, afstemming en afweging van gemeentelijk woonbeleid in het geheel aan ruimtelijke opgaven op provinciaal en/of regionaal niveau. | Verantwoordelijk voor voldoende woningen binnen de gemeentegrenzen. De gemeente stuurt via ruimtelijke plannen. De realisatie gebeurt door (markt)partijen. |
Ten aanzien van de woningbouwopgave kwamen de volgende punten naar voren:
• de afstemming tussen ontwikkeling van infrastructuur en ontwikkeling van woningen zou sterker moeten worden, niet alleen inhoudelijk maar ook qua inzet van middelen;
• dat het bouwen van de aantallen woningen volgens de regionale behoefteramingen in sommige regio’s niet uitvoerbaar zal blijken;
• het bouwen van de aantallen woningen volgens de regionale behoefteramingen in de gebieden met een grote opgave zal leiden tot ongewenste neveneffecten op het gebied van leefbaarheid en een spanningsveld oplevert met bereikbaarheid, betaalbaarheid, duurzaamheid of andere belangen;
• dat de investeringscapaciteit van woningcorporaties nadelig wordt beïnvloed door de Verhuurderheffing;
• het is goed dat de Rijksoverheid het thema Wonen opnieuw heeft geagendeerd met de Woonagenda;
• het sluiten van Regiodeals en Woondeals (het voorzien in expertise en geldmiddelen) is een goede en welkome uitwerking is van de Woonagenda.
De geïnterviewden bij provincies en gemeenten vragen om een overall ruimtelijke visie van het Rijk die de integrale opgave van wonen, werken, bereikbaarheid, klimaatadaptatie en energietransitie in beeld brengt.
De aanpak
I&O Research heeft ruime ervaring met het organiseren en uitvoeren van kwalitatief onderzoek in beleidsevaluaties, voor diverse overheden, rekenkamers en regionale samenwerkingsverbanden. Regelmatig werken we hierbij samen met inhoudelijke experts, in dit geval met KAW. Waar I&O Research uitblinkt in professionele interviewtechniek, procesorganisatie, het opstellen van normenkaders voor beleidsevaluaties en thuis is in onderzoek voor overheid en non-profit, blinkt KAW uit in een brede inhoudelijke en praktisch kennis over wet- en regelgeving en uitvoering op het gebied van Volkshuisvesting en RO. Aitze van den Bos (KAW):
“De praktische aanpak van I&O Research heeft ervoor gezorgd dat we dit onderzoek in relatief korte tijd konden uitvoeren. I&O Research ontzorgt en stuurt op proces en resultaat.”
Verantwoording
Voor het onderzoek zijn 57 betrokken ambtenaren (6 bij de Rijksoverheid, 20 bij provincies en 31 bij gemeenten of regio’s) geïnterviewd over 14 casussen, verspreid over Nederland, waarbij zowel drukte- als krimpgebieden en zowel regionale als lokale opgaven zijn vertegenwoordigd. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de directie Woningmarkt van het ministerie van BZK en de Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen. Het bestuurlijke perspectief is niet onderzocht. De interviews vonden plaats in de periode van 14 november 2019 tot 23 januari 2020 aan de hand van een gestructureerd interviewprotocol. De verkenning geeft antwoord op de volgende vragen:
1. Is er overeenstemming over de opgave op de woningmarkt en hoe waarschijnlijk is het dat het geformuleerde doel gehaald wordt?
2. Hoe is de interbestuurlijke rolverdeling, hoe is de eigen rolinvulling en in welke mate draagt de huidige werkwijze bij aan het behalen van het doel? Zal de Omgevingswet hier verandering in brengen?
3. Zijn de verschillende overheidslagen voldoende geëquipeerd om het vastgestelde doel te bereiken? Welke belemmeringen en succesfactoren ervaren de overheden (kennis, capaciteit, middelen en instrumenten) om het doel te bereiken?
De Verkenning Rollen van de overheid op de woningmarkt kunt u via deze link downloaden.
De Rijksoverheid deelde het Tussenrapport via woningmarktbeleid.nl.
Wilt u uw beleid evalueren door middel van expertinterviews? Neem dan contact met ons op:
Ester Hilhorst
Onderzoeksadviseur