Onvoorwaardelijk respect blijft heilige graal van respecteducatie

De Respect Foundation gelooft dat kinderen van nature beschikken over een moreel kompas; het vermogen om de juiste keuzes te maken als het ertoe doet. Met de zelf ontwikkelde Respect Methodiek wil de Foundation dit kompas activeren. De methodiek staat centraal in de Week van Respect. Deze week wordt sinds 2006 gehouden.
Het doel van het door Ipsos I&O uitgevoerde onderzoek is nagaan welke effecten de Respect Methodiek in de onderwijspraktijk heeft. Dit kunnen zowel kleine als grote effecten zijn, zichtbaar in de houding of het gedrag van leerlingen. De onderzoeksvragen zijn per domein (lesmaterialen en gastlessen) uitgewerkt:

Lesmaterialen

1. Welke ervaringen hebben leerkrachten en leerlingen met de lesmaterialen?
2. Wat is het effect op het concept ‘respect’, als het gaat over …
   − bewustzijn van de eigen oordelen, voorkeuren, grenzen;
   − nieuwsgierig zijn naar jezelf en de ander;
   − respect geven ongeacht of je er iets voor terugkrijgt.
3. Welke verbeterkansen zien leerkrachten en leerlingen voor de lesmaterialen?

Gastlessen

4. Welke ervaringen hebben leerkrachten en leerlingen met de gastlessen?
5. Wat is het effect op het ‘morele kompas’, als het geactiveerd wordt met behulp van gastlessen? Dit moet terug te zien zijn aan het vermogen van leerlingen om…
   − kritisch na te denken;
   − te beargumenteren waarom je iets vindt;
   − bij te dragen aan de les (geëngageerdheid).

Deze onderzoeksvragen zijn door middel van enquêtes onder leerlingen en focusgroepen onder leerkrachten onderzocht.
In het onderzoek worden duidelijke effecten op het terrein van kennis en bewustzijn van onderlinge verschillen, acceptatie en respect gerapporteerd onder leerlingen. Er worden ook effecten gerapporteerd op andere terreinen, zoals kritisch nadenken en luisteren, maar deze effecten zijn wisselend van aard en kracht. Dit zijn de uitkomsten op hoofdlijnen. In de volgende tabel zijn ze wat in meer in detail weergegeven. Een oranje vlak geeft aan in hoeverre er effect is gerapporteerd op het vlak van de doelstellingen die De Respect Foundation (REF) nastreeft. Gerapporteerd wil zeggen dat leerlingen of leerkrachten hebben aangegeven dat dit effect zichtbaar of merkbaar was.

De door leerlingen en leerkrachten gerapporteerde effecten  in vogelvlucht

Samenvattend:

Een belangrijk uitgangspunt van de Respect Foundation is dat respect gegeven wordt en niet verdiend hoeft te worden. In onze ‘voor wat hoort wat maatschappij’ blijkt dit een moeilijk overdraagbaar punt te zijn.  Het aanzetten van het morele kompas bij de leerlingen blijkt moeilijk waarneembaar; mogelijk ook omdat dit een vrij abstract gegeven is.

De bijvangst van het onderzoek is dat er allerlei praktische tips uit naar voren zijn gekomen om de Respect Methodiek mee te verbeteren. De Respect Foundation heeft deze tips gebruikt om zowel lesmateriaal als gastlessen te verbeteren  voor de komende Week van Respect van 11 – 17 november.

Onderzoeksverantwoording

Ipsos I&O Publiek heeft een willekeurige steekproef getrokken uit de lijst van deelnemende en niet-deelnemende scholen, gestratificeerd naar type deelname (huidig, nieuw of controle) en type onderwijs. De scholenlijst is aangeleverd door de Respect Foundation. In totaal bevatte de lijst bijna 600 scholen, hiervan zijn er 107 geselecteerd om te benaderen voor deelname aan het onderzoek in november 2023, verdeeld over de schooltypen Primair Onderwijs, Speciaal Onderwijs, Voortgezet Onderwijs en MBO. Uiteindelijk hebben 105 leerlingen meegedaan, verspreid over drie scholen, waardoor de uitkomsten niet te generaliseren waren naar alle schooltypen. Vervolgens zijn er in mei en juni van dit jaar groepsgesprekken en interviews gehouden met leerkrachten die werkzaam zijn in alle schooltypen over de door hen waargenomen effecten van de Respect Methodiek. In totaal hebben 14 leerkrachten hieraan deelgenomen.