Ontevreden maar honkvaste kiezers op rechts en links

Klik hier voor het hele rapport.

Weinig beweging in Ipsos I&O-zetelpeiling

De PVV blijft met 38 zetels de grootste partij in de Ipsos I&O-zetelpeiling. GroenLinks-PvdA (26 zetels) en VVD (22 zetels) volgen, zonder significante verschuivingen sinds oktober.

Ten opzichte van de verkiezingen van vorig jaar verliest NSC fors (nu op 3 zetels, -17), terwijl CDA (van 5 naar 12, +7), Partij voor de Dieren (+4), SP (+3) en D66 (+3) over de langere termijn winst boeken. Maar deze groei zet dus niet door, terwijl de tevredenheid met het kabinet Schoof wel verder blijft afnemen (zie hierna). Zoals we eerder aangaven: ontevreden kiezers op rechts stappen nauwelijks over naar het midden of naar links. Ze zijn ontevreden over de uitvoering, niet over beleidsvoornemens, dus hopen ze dat de beloften nog waargemaakt worden. Linkse kiezers zijn juist ontevreden over het rechts-conservatieve beleid. Er lijkt sprake van twee honkvaste kampen, met hooguit het CDA in de functie van vluchtheuvel.

De afgelopen week werd het nieuws sterk gekleurd door gewelddadige gebeurtenissen rond de voetbalwedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv die afgelopen donderdag werd gespeeld. Op deze avond en de dagen erna braken er in Amsterdam rellen uit. Vooralsnog lijkt het erop dat deze gebeurtenissen weinig effect hebben op de electorale verhoudingen[1]. In totaal geven zes van de circa 1.500 kiezers die hun stem in een open antwoord motiveren expliciet aan dat de gebeurtenissen van invloed zijn op hun stemvoorkeur. Dit zijn meestal kiezers aan de rechterkant van het spectrum.

Figuur 1: Peiling Tweede Kamerverkiezingen 11 november 2024 (zetels)
“Op welke partij zou u op dit moment stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen?”
Basis: heeft partij van eerste voorkeur (n = 2.020). 

Bron: Ipsos I&O 11 november 2024

Tevredenheid met kabinet-Schoof blijft dalen

De tevredenheid met het kabinet Schoof blijft gestaag afnemen. Inmiddels is 23 procent (tamelijk) tevreden met de regering. Een flinke terugval ten opzichte van juni 2024. Destijds was 39 procent nog tevreden. Ter vergelijking: toen het kabinet Rutte IV vijf maanden oud was waren meer mensen tevreden (31%) over het functioneren van die regering.

Figuur 2: Hoe tevreden of ontevreden bent u met het kabinet Schoof (van PVV, VVD, NSC en BBB)?
Basis: allen (n = 2.227).

Bron: Ipsos I&O 11 november 2024

Ook PVV-kiezers raken minder tevreden over het kabinet. De aanvankelijke tevredenheid van 81 procent bij de start van het kabinet is gedaald tot zes op tien (58%). De ontevreden PVV’ers uiten hun ongenoegen over de traagheid en besluiteloosheid van het kabinet, met name op het gebied van asiel. Interne conflicten en gebrek aan samenwerking binnen de coalitie, met name de invloed van NSC, dragen bij aan die ontevredenheid. PVV’ers ervaren NSC als een blokkade voor besluitvorming en zien de partij als onbetrouwbaar en besluiteloos.

Daling tevredenheid gaat nog altijd niet gepaard met verder zetelverlies coalitie

Net als verleden maand zien we de lage tevredenheid (23%) met de regering niet gepaard gaan met fors zetelverlies voor de coalitiepartijen (gezamenlijk nu 68 zetels). In historisch perspectief is dat verrassend. Toen het kabinet Rutte IV op vergelijkbaar lage tevredenheid noteerde (eind 2022), stonden de coalitiepartijen van destijds (VVD, CDA, D66, CU) samen op 45 zetels.

Figuur 3: Gezamenlijke zetelstand coalitiepartijen in peilingen Ipsos I&O (donkerblauwe staven, linker-as) en tevredenheid met regering (rode lijn, rechter-as)

Bron: Ipsos I&O 11 november 2024

Wat is de verklaring?

Vorige maand schreven we dat dit mede komt doordat ontevreden coalitiekiezers geen alternatief zien. We toonden o.a. dat er een grote gepercipieerde afstand is tussen de gemiddelde kiezer (die zichzelf als rechts van het midden beschouwt) en de grootste oppositiepartij GroenLinks-PvdA (beschouwd als meest linkse partij in de Kamer).

Een andere mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat kiezers niet zozeer gevoelig zijn voor het optreden van de regering en het gevoerde beleid maar sterker worden gedreven door een gevoel van vertegenwoordiging. Oftewel, blijven kiezers de coalitiepartijen trouw omdat zij denken dat deze partijen voor groepen die zij belangrijk achten opkomen?

Om die hypothese te testen legden we twee extra vragen voor. Ten eerste vroegen we voor welke groepen mensen de politiek, in de ogen van kiezers, meer zou moeten opkomen.

Figuur 4 toont dat kiezers vooral pleiten voor meer aandacht voor lagere en midden inkomensgroepen. Ruim een derde (37%) pleit voor meer aandacht voor mensen met een laag inkomen. Ook mensen met een middeninkomen (27%) worden veel genoemd. Daarna volgen ouderen (23%), jongeren (20%) en mensen met een beperking (17%).

Figuur 4: Voor welke groepen mensen zou de politiek meer moeten opkomen, vindt u?
Maximaal 3 antwoorden. Basis: allen (n = 2.227).

Bron: Ipsos I&O 11 november 2024

Ook vroegen we welke partij op dit moment het meest opkomt voor specifieke groepen. Tabel 1 toont van de vijf meest gekozen groepen welke partij nu – in de beleving van de kiezers – het meest voor deze groepen opkomt. Kiezers zijn vaak van mening dat de SP het meest opkomt voor Nederlanders met een laag inkomen (28% kiest SP). Opvallend is dat de overige groepen geen duidelijke owner hebben. Geen enkele partij wordt door meer dan 15 procent van de bevolking gezien als partij die opkomst voor middeninkomens, ouderen, jongeren en mensen met een beperking.

Tabel 1: De volgende vragen gaan over een aantal groepen waarvoor de politiek misschien meer zou kunnen opkomen. Welke partij komt het meest op voor deze groep mensen, vindt u?
Split-run zeven groepen voorgelegd per respondent (n per onderwerp ~ 700).
Top-5 groepen.

Bron: Ipsos I&O (13 november 2024)

Kiezers vinden het vooral belangrijk dat de politiek opkomt voor lagere en middeninkomens. De perceptie is dat de SP het meest opkomt voor die eerste groep, maar dit gaat niet gepaard met zetelwinst. Middeninkomens hebben geen duidelijke ‘eigenaar’. Coalitiepartijen worden niet bovengemiddeld vaak genoemd.

Kortom, de hypothese dat de steun voor coalitiepartijen standhoudt omdat kiezers het idee hebben dat zij opkomen voor specifieke groepen houdt geen stand. Belangrijker blijf dat veel kiezers ‘rechts beleid’, met name op immigratie, prefereren en een sterke afkeer hebben van links-progressieve partijen en politici. Ondanks de toenemende ontevredenheid (of het ongeduld) hierover zien ze geen alternatief en blijven ze vooralsnog hun politieke partij trouw.

Vertrouwen in overheid terug naar niveau voor TK23

Voor de zomer meldden we dat het vertrouwen in de overheid was gestegen dankzij het aantreden van het kabinet Schoof, van 29 procent in september 2022 (het dieptepunt van de laatste jaren) naar 42 procent in juni. We zagen deze toename meer onder lager opgeleiden dan onder hoger opgeleiden[2].

Ondertussen is dat weer gedaald. Nu heeft 35 procent van de Nederlanders vertrouwen in de overheid, 62 procent heeft dat niet (4% weet het niet). Het vertrouwen in de Europese Unie is vergelijkbaar (38% wel), in de eigen gemeente heeft men meer vertrouwen (56%).

Het aantreden van het kabinet Schoof zorgde juist onder deze groep voor een toename in politiek vertrouwen. Inmiddels is het vertrouwen onder alle opleidingsniveaus weer teruggezakt naar het niveau van vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen (november 2023). 

Figuur 5: Vertrouwen in de Nederlandse overheid als geheel, sinds september 2022
Getoond in de figuur: alleen % tamelijk/veel vertrouwen. Basis: allen (n = 2.227).

De daling in vertrouwen zien we onder alle achterbannen, maar is klein onder kiezers van coalitiepartijen PVV (32% in juni naar 28% nu) en BBB (44% naar 40%), en onder kiezers van SP (35% naar 33%). Opvallend is ook dat kiezers van VVD flink aan vertrouwen inleveren. Momenteel heeft 57 procent van de VVD-kiezers vertrouwen in de overheid, wat hen de kiezersgroep met het hoogste vertrouwen maakt – maar het is flink minder dan in juni, toen 74 procent van hen nog vertrouwen had.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van zaterdag 9 tot maandagochtend 11 november 2024. Er was geen opdrachtgever. In totaal werkten 2.227 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. Een deel (n = 212) deed mee via PanelClix. Dit zijn voornamelijk jongeren, lager opgeleiden en respondenten met een niet-westerse achtergrond.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.

[1] Het gros van de respondenten vulde de vragenlijst in op zaterdag 9 november. Zaken die zich na zaterdag hebben afgespeeld zijn daarom in beperkte mate of helemaal niet meegenomen in deze meting. De vragenlijst werd maandagochtend 11 november afgesloten.

[2] Zie Vertrouwen in overheid gestegen, met name onder lager opgeleiden – Ipsos I&O Publiek