Nederlanders hebben onverminderd vertrouwen in de rechtsstaat (Staat van het Recht I)

Vertrouwen in rechtstaat fier overeind

De afgelopen dertig jaar zijn Nederlanders niet heel anders gaan denken over politie, justitie en de rechtsstaat. Daar waar we het vertrouwen in de politiek (regering en Tweede Kamer) fors zien dalen, blijft het vertrouwen in rechters onverminderd hoog.

Figuur 0.1 – ‘Hieronder ziet u een aantal instituten en (beroeps)groepen. Hoeveel vertrouwen heeft u in elk van deze instituten of (beroeps)groepen?’ Naar jaar.

Basis: iedereen (n = 1.483). Resultaten uit 2018 komen uit een ander onderzoek van I&O Research.^[1]

.

[1] https://www.ipsos-publiek.nl/actueel/versterk-de-lokale-democratie

Milder over misdaad en straf

We zien wel enkele veranderingen in opvattingen over misdaad, recht en straf. Nederlanders zijn iets milder gaan denken over criminaliteit en straffen. Zo nam het vertrouwen in de misdaadbestrijding toe en nam het aandeel dat zich ‘onveiliger voelt dan tien jaar terug’ af. Minder Nederlanders vinden nu dat rechters te soepel straffen en dat je in de gevangenis te goed wordt verzorgd.

Belangrijkste bevindingen

Samenleving was ‘vroeger beter’, maar nu voelt het minder als onveilig

De onveiligheidsgevoelens van Nederlanders nemen af. In 1991 voelde nog meer dan de helft (56%) zich ‘onveiliger dan tien jaar geleden’, in 2023 gold dat voor 43 procent. Iets meer dan een kwart van de Nederlanders (27%) werd het afgelopen jaar zelf het slachtoffer van criminaliteit. Wel vinden meer Nederlanders dat de samenleving vroeger beter was: zes op tien vinden dat, in 1991 was dat nog vier op tien.

Uit ander onderzoek blijkt dat de criminaliteit in Nederland de afgelopen twee decennia afnam. De Veiligheidsmonitor (waarvoor I&O Research de dataverzameling verzorgt) laat zien dat slachtofferschap van criminaliteit sinds 2005 met 59 procent daalde (m.u.v. online criminaliteit). Ook het onveiligheidsgevoel, d.w.z. hoeveel Nederlanders zich ‘wel eens onveilig voelen’, nam in deze periode af met 34 procent.

Vertrouwen in justitiële instituties onverminderd hoog

Zeven op de tien Nederlanders hebben veel of tamelijk veel vertrouwen in rechters (72%) en de politie (70%). Een ruime meerderheid vindt dan ook dat rechters een belangrijke bijdrage leveren aan de samenleving (70%). De helft (52%) heeft vertrouwen in het Openbaar Ministerie. Dat is duidelijk meer vertrouwen dan in de Tweede Kamer (29%) en de regering (25%), dat de afgelopen jaren flink daalde (zie Figuur 0.1). Het vertrouwen in rechters is juist gelijk gebleven.
Bovendien nam het vertrouwen in de misdaadbestrijding de afgelopen 25 jaar toe: in 1998 zei
59 procent van de Nederlanders géén vertrouwen in de misdaadbestrijding te hebben, nu is dat 48 procent.

Meer vertrouwen in politie

Ook het vertrouwen in de politie nam toe: in 1991 vond ruim een op drie dat agenten makkelijk geneigd zijn hun macht te misbruiken, nu is dat een op vijf.

Figuur 0.2 – ‘Agenten zijn makkelijk geneigd hun macht te misbruiken’, naar jaar
Basis: iedereen (1991: n = 1.364, 1998: n = 1.051, 2023: n = 1.483).

Nederlanders milder tegenover straffen

Tegenover straffen staat men milder dan dertig jaar geleden. Minder Nederlanders vinden dat rechters te soepel straffen (1991: 68%, 2023: 51%). Toch vindt ook nu een ruime meerderheid van de Nederlanders dat op het aanvallen van hulpverleners altijd een gevangenisstraf moet staan (78%) en dat men bij levenslang niet na 25 jaar moet kunnen vrijkomen (69%). Ook willen acht op tien dat iemand die wordt betrapt met alcohol of drugs achter het stuur voor drie jaar het rijbewijs moet inleveren.

Meer publicaties volgen

Dit is de eerste publicatie van De Staat van het Recht. Trouw publiceert de overige uitkomsten op 16 en 23 september. Op 23 september zullen wij ook het volledige rapport met alle uitkomsten op onze website publiceren.

Onderzoeksverantwoording

De Staat van het Recht gaat over de opvattingen van Nederlanders over de Nederlandse rechtsstaat. Na eerdere edities in 1991, 1998, 2003 en 2008, uitgevoerd door (TNS) NIPO, voerde I&O Research dit onderzoek uit in opdracht van Trouw. Het veldwerk voor dit onderzoek vond plaats van maandag 1 mei tot en met vrijdag 12 mei 2023. In totaal werkten 1.483 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. Zij zijn allen afkomstig uit het I&O Research Panel.
De resultaten van de enquête zijn gewogen op leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, regio en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezing in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Daarmee zijn de uitkomsten van het onderzoek representatief voor de Nederlandse bevolking, wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij de belangrijkste uitkomsten is er sprake van een marge van plus of min 1 à 2 procent.