Minder vaak wachtrijen bij stemlokalen voor Europese Parlementsverkiezingen

Op 6 juni 2024 vond voor de tiende keer de Europees Parlementsverkiezing plaats in Nederland. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) evalueert deze verkiezing en heeft de Tweede Kamer hier op 6 december 2024 over geïnformeerd. Ipsos I&O Publiek voerde de enquête onder kiesgerechtigde Nederlanders uit. Dit onderzoek richt zich op de ervaringen die Nederlanders hadden voor deze verkiezing. In het bijzonder besteden we aandacht aan de toegankelijkheid van het stemproces en eventuele problemen rondom het uitbrengen van de stem.

Nog minder wachttijd bij stemlokalen

Van de kiesgerechtigde Nederlanders ging 46,2 procent stemmen. Veruit de meesten (44%) brachten zelf hun stem uit in een stemlokaal en zij konden in acht van de tien gevallen direct doorlopen (83%). Bij kiezers die wel moesten wachten, ging het meestal om een wachttijd van minder dan 5 minuten. De wachttijd nam in de loop van de verkiezingsdag iets toe: voor 9.00 uur ’s ochtends kon 88 procent stemmen zonder wachttijd, na 19.00 uur was dat 77 procent. Er was nu minder wachttijd dan bij de vorige twee verkiezingen.

Figuur 1: Aandeel kiezers zonder wachttijd naar moment van stemmen voor Europees Parlementsverkiezing [EP] in juni 2024 en verkiezingen voor de Tweede Kamer [TK] en Provinciale Staten- en waterschappen [PS/WS] in 2023
Getoond in figuur: alleen % geen wachttijd. Basis: stemmers die in een stemlokaal gestemd hebben (EP: n = 2.633; TK: n = 2.842; PS/WS: n = 3.017).

Soms problemen door lastige bereikbaarheid en grote stembiljetten

Voor vier op de tien kiezers is het belangrijk (22%) of zelfs heel belangrijk (19%) is dat stemlokalen makkelijk toegankelijk zijn of extra ondersteuning bieden. Een deel van hen (15%) controleert vooraf al of het stemlokaal toegankelijk is voor mensen met een beperking – vaak is men dan al wel bekend met de locatie van het stemlokaal.

Eén procent van de kiezers die in het stemlokaal hun stem uitbrachten ervoer problemen met de toegankelijkheid van het stemlokaal of met het uitbrengen van hun stem (1%). De meest genoemde toegankelijkheidsproblemen waren lastige bereikbaarheid van het stemlokaal (bijvoorbeeld door wegwerkzaamheden), en ingangen en looproutes die onvoldoende duidelijk waren aangegeven. Bij het uitbrengen van de stem ervoeren sommigen problemen door het grote formaat van het stembiljet.  

Belangrijkste reden om niet te machtigen: überhaupt niet willen stemmen

In Nederland kun je bij verkiezingen iemand anders die kiesgerechtigd is een volmacht geven om namens jou te gaan stemmen. Bij de Europees Parlementsverkiezing zijn er 716.963 stemmen per volmacht uitgebracht (bron: Kiesraad). In dit onderzoek is gevraagd waarom men iemand anders heeft gemachtigd. De meest genoemde redenen zijn dat iemand afwezig is op de verkiezingsdag (43%) en dat iemand geen tijd had om zelf te gaan stemmen (28%). Een kleiner deel machtigde iemand uit gemak (8%).

Ongeveer de helft van de kiesgerechtigden ging níet stemmen en machtigde dus ook niet iemand anders. We vroegen niet-stemmers waarom zij niemand hebben gemachtigd. De meest genoemde reden is dat ze dit keer überhaupt niet wilde stemmen. Ook geven niet-stemmers aan dat ze niet aan een volmacht hebben gedacht (18%) of dat te laat waren om een volmacht te regelen (17%).

Onderzoeksverantwoording

Er deden 4.636 kiesgerechtigde Nederlanders mee aan dit onderzoek. Niet-kiesgerechtigde Nederlanders behoorden niet tot de doelgroep. De vragenlijst kon ingevuld worden tussen donderdag 6 juni 2024 (na het sluiten van de stembussen om 21.00 uur) en dinsdag 18 juni 2024. De resultaten van de enquête zijn gewogen op leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en regio. Er is bovendien een correctie uitgevoerd op de opkomst bij de Europees Parlementsverkiezing (wel/niet gestemd). De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Daarmee zijn de uitkomsten van het onderzoek representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse bevolking, wat betreft deze achtergrondkenmerken.