Een goed burgerberaad kan vertrouwen in bestuur ten goede komen

Veel burgers hebben weinig vertrouwen in de overheid. Op dit moment heeft 66% ‘niet zo veel’ of ‘helemaal geen’ vertrouwen in de overheid (zie ook ons dashboard vertrouwen in de overheid). Burgerparticipatie – het betrekken van burgers bij het maken en evalueren van beleid – kan een instrument zijn om de gevoelde afstand van burgers tot hun bestuur te verkleinen. Burgerberaden zijn een vorm van participatie die de laatste jaren meer aandacht krijgen en steeds vaker worden ingezet. Uit ons onderzoek blijkt dat wanneer deelnemers een burgerberaad als rechtvaardig ervaren, dit bijdraagt aan de acceptatie van de uitkomsten ervan. Dit noemen we procedurele rechtvaardigheid.

Wat is een burgerberaad?
Een burgerberaad is een zorgvuldig georganiseerd proces waarbij een representatieve groep inwoners bijeenkomt om te praten over een specifiek maatschappelijk vraagstuk. Door middel van een representatieve loting wordt een dwarsdoorsnede van de populatie (het land, de gemeente, het waterschap, de provincie) uitgenodigd, die samenwerkt om tot aanbevelingen of besluiten te komen. Het proces wordt gekenmerkt door informatieverstrekking door experts, dialoog en begeleide discussies. De status van het burgerberaad kan variëren van informerend tot medebeslissend, afhankelijk van de afspraken die vooraf zijn gemaakt. Mits wordt voldaan aan een aantal voorwaarden – een goede afspiegeling van de populatie, het gevoel dat alle meningen naar voren mogen worden gebracht, een goede organisatie –  kan een burgerberaad zorgen voor een hogere kwaliteit van het beleid, een groter draagvlak en meer vertrouwen in de politiek.

Handreiking burgerberaden

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) deelt de opvatting dat burgerberaden een belangrijke rol kunnen spelen in het versterken van de democratie. In het najaar van 2024 heeft het ministerie daarom, samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), een Handreiking Burgerberaden opgesteld. Deze handreiking verzamelt praktische tips over de organisatie, uitvoering en evaluatie van burgerberaden.

BZK en VNG delen tips over, onder andere, het kiezen van een passende vraagstelling en wijzen in de handreiking op de noodzaak van een inclusieve en representatieve selectie van deelnemers. Ook benadrukken ze de noodzaak van een (externe) evaluatie van burgerberaden, bijvoorbeeld om het instrument zelf (uitvoering, representativiteit, toegankelijkheid, etc.) of de inhoudelijke opbrengsten van het burgerberaad te evalueren. 

In lijn met de handreiking van BZK en VNG onderstrepen wij het belang van een representatieve en inclusieve selectie van deelnemers aan een burgerberaad, en het nut van een externe evaluatie na afloop van het burgerberaad. Op beide terreinen worden wij – Ipsos I&O – ingeschakeld door overheden die een burgerberaad inzetten.

Selectie en loting

De selectie- en lotingsprocedure is één van de cruciale stappen in de organisatie van het burgerberaad. Het burgerberaad dient immers een dwarsdoorsnede van de betreffende populatie te vertegenwoordigen – zowel op demografische kenmerken als op onderwerp-specifieke kenmerken. Dit is een complex proces en wij helpen u hier graag bij.

Doorgaans maken wij gebruik van een stapsgewijze en gewogen loting, waarbij we ook inzetten op zogenaamde ‘oversampling’ van groepen burgers die minder snel geneigd zijn tot deelname aan burgerberaden, zoals jongeren. Ipsos I&O heeft voor het Nationale Burgerberaad Klimaat en voor de gemeente Utrecht dergelijke lotingsprocedures verzorgd.

Evaluatie en impactmeting

Het evalueren van een burgerberaad biedt inzicht in de effectiviteit, representativiteit en impact van het instrument. Evaluaties van burgerberaden kunnen zich richten op (1) de procesmatige aspecten; (2) de ervaringen van de deelnemers; (3) de inhoudelijke, beleidsmatige opbrengsten van het burgerberaad.

Een evaluatie van een burgerberaad voerden wij al uit voor de gemeente Haarlem. In Haarlem gingen burgers met elkaar in gesprek over de vraag hoe de gemeente burgers kan helpen om de CO2-uitstoot te verminderen. Het burgerberaad, waaraan 109 Haarlemmers deelnamen, leverde 25 concrete adviezen op voor de gemeente.  Het
Het college van burgemeester en wethouders van Haarlem heeft 23 adviezen verder uitgewerkt tot concrete beleidsvoorstellen die zijn besproken in de gemeenteraad, en inmiddels worden uitgevoerd.

Onze evaluatie in Haarlem, uitgevoerd in opdracht van de gemeente en met ondersteuning van Christine Bleijenberg (PhD, associate lector aan de Haagse Hogeschool), richtte zich op het proces: organisatie en uitvoering van het burgerberaad. Daarbij gebruikten wij de theorie van procedurele rechtvaardigheid. Kern is dat wanneer deelnemers de gang van zaken tijdens een burgerberaad als rechtvaardig ervaren, dit bijdraagt aan tevredenheid met – en acceptatie van – de uitkomsten van het burgerberaad.

Uit onze evaluatie bleek niet alleen dat het burgerberaad in Haarlem recht deed aan het begrip procedurele rechtvaardigheid, onze data lieten bovendien zien dat deelnemers meer vertrouwen in het beleid van de gemeente kregen.

Figuur 1 – Vertrouwen in de manier waarop gemeente Haarlem het klimaatvraagstuk aanpakt, voormeting (n=84) en nameting (n=54) onder deelnemers burgerberaad Haarlem.

De ervaringen in Haarlem tonen aan dat wanneer burgers het gevoel hebben dat de overheid naar hen luistert en hen eerlijk en met respect behandelt, dit een positief effect kan hebben op hun tevredenheid met de interactie (het proces van het burgerberaad) en zelfs het vertrouwen in overheidsbeleid kan vergroten. 

Burgerberaden kunnen (in potentie) de kloof tussen burgers en openbaar bestuur verkleinen. Belangrijk is daarbij wel dat het burgerberaad voldoet aan een aantal criteria. Twee daarvan hebben we hier besproken: de selectie van het burgerberaad moet voldoende representatief en inclusief zijn en achteraf moet het burgerberaad geëvalueerd worden.

Heb je vragen over burgerberaden en hoe Ipsos I&O jouw organisatie daarbij kan helpen?

Neem contact op met Charlotte van Miltenburg en Sjoerd van Heck