Aanslagen op Nord Stream vooralsnog geen effect op draagvlak Oekraïne-steun

Aandacht voor oorlog Oekraïne en zorgen nemen af

De mate waarin Nederlanders de oorlog in Oekraïne volgen neemt licht af ten opzichte van eerdere metingen: 52 procent volgt de oorlog nog op de voet of op hoofdlijnen. In april 2022 volgde nog driekwart de oorlog op de voet of op hoofdlijnen.

Ook maken Nederlanders zich iets minder zorgen over de oorlog. Een kwart (24%) maakt zich ‘veel zorgen’, dat was nog niet eerder zo laag. In totaal maakt 73 procent zich enige tot veel zorgen, dit lag lange tijd op of boven de tachtig procent.

Aandeel dat regering steunt in Oekraïne-beleid licht gedaald

Bij het begin van de oorlog steunde twee derde ‘de manier waarop de Nederlandse regering omgaat met de oorlog in Oekraïne’ Nu is dat nog 51 procent. Vijftien procent heeft nu geen mening.

Driekwart Nederlanders wil vredesbesprekingen

Ruim driekwart is het eens met de stelling ‘Oekraïne en Rusland moeten vredesbesprekingen beginnen om deze oorlog te stoppen’.  In oktober 2023 en april 2024 hebben we deze stelling ook voorgelegd en de uitkomsten toen en nu zijn nagenoeg identiek. Uit eerder onderzoek bleek overigens dat die vredesbesprekingen geen ‘knieval voor Rusland’ moeten zijn; Oekraïne zou ‘zoveel mogelijk uit deze besprekingen moeten slepen’ en idealiter het land terugkrijgen.

Steun opvang Oekraïense vluchtelingen neemt gestaag af

Vier op tien Nederlanders (42%) zijn het eens met de stelling “Nederland moet vluchtelingen uit Oekraïne ruimhartig opnemen”. In maart ’22, toen de oorlog net was begonnen, was dat bijna het dubbele (78%). Van mei 2022 tot oktober 2022 lag het rond de zestig procent, vorig jaar oktober 49 procent. Nu dus 42 procent. 

Beperkt effect aanslagen op Nord Stream

Wordt deze afnemende steun (mede) veroorzaakt door het nieuws over de aanslagen op Nord Stream en de mogelijke betrokkenheid van Oekraïne en president Zelensky? Vooralsnog lijkt het er niet op. Degenen die daar het best van op de hoogte waren (zowel van de aanslagen als van de mogelijke betrokkenheid van Oekraïne), staan het meest achter het regeringsbeleid op dit dossier: 60 procent. Hier vinden we veel kiezers van VVD, GL-PvdA, NSC, D66 of Volt, kiezers die überhaupt het meest achter dit beleid staan. Degenen die er niets vanaf wisten staan er het minst achter: slechts 22 procent steunt het beleid, 40 procent steunt het niet of beperkt. Deze groep is in de eerste plaats relatief klein (21%). En het betreft relatief vaak kiezers van PVV en BBB, kiezers die gemiddeld sceptischer staan tegenover dat beleid.

Wel zien de we dat vooral kiezers van coalitiepartijen PVV, BBB en VVD minder vaak ruimhartige opvang willen, en hier is de steun ook nog afgenomen. Van de PVV-kiezers is de helft (48%) het er mee oneens. NSC-kiezers oordelen meer zoals gemiddeld, maar ook hier nam de steun fors af (van 79% naar 50%).  Onder links-progressieve kiezers is en blijft de steun groet (m.u.v. de SP).

Blijvend draagvlak voor steun aan Oekraïne, maar …

We legden respondenten de situatie rond de aanslagen op de Nord Stream en de mogelijke betrokkenheid van Oekraïne en Zelensky voor en vroegen of dit gevolgen dient te hebben op de steun van Nederland aan Oekraïne. 

Twee derde (65%) vindt dat Nederland Oekraïne moet blijven steunen. Hiervan vindt een derde (34%) dat dat hoe dan ook zo moet blijven, een iets kleiner deel (31%) vindt dat Nederland Oekraïne voorlopig moet blijven steunen in afwachting van meer bewijzen. Ongeveer een op vijf vindt dat de steun tijdelijk (11%) of definitief (10%) moet worden stopgezet.

Kiezers van D66, VVD, GL-PvdA en NSC zijn nog vaker dan gemiddeld voor handhaven van de steun. Kiezers van PVV zijn vaker dan gemiddeld voor stopzetten, maar ook onder deze kiezersgroep is dat geen meerderheid.

…als Zelensky toestemming gaf neemt twijfel toe

Daarna legden we respondenten twee hypothetische scenario’s voor (split run: elk aan de helft van de steekproef): een scenario waarin de aanslagen gepleegd zijn door Oekraïners maar dat Zelensky er geen toestemming voor gaf, en één waarin Zelensy dat wel deed. Deze informatie brengt mensen enigszins aan het twijfelen, maar nog steeds is een groter deel voor handhaven van de steun dan tegen.

Als mocht blijken dat de aanslagen gepleegd zijn door Oekraïners maar dat Zelensky er geen toestemming voor gaf, daalt het draagvlak voor steun aan Oekraïne naar 53 procent. Een kwart (25%) vindt dan dat de steun tijdelijk of definitief moet worden stopgezet, 22 procent weet het dan niet. Van de PVV-stemmers vindt dan 33 procent dat de steun (tijdelijk of definitief) moet stoppen. Ander kiezersgroepen zitten daar onder, onder BBB-stemmers is dat 19 procent. 

Indien Zelensky er zelf toestemming voor gaf, daalt de steun verder: naar 45 procent. Nu vindt 35 procent dat de steun tijdelijk of definitief moet worden stopgezet (20 procent weet het dan niet). Van de PVV-stemmers vindt dan 60 procent dat de steun (tijdelijk of definitief) moet stoppen.

Vanzelfsprekend kan ook dit effect groter worden als de vermeende feiten worden bevestigd en het prominenter in het nieuws komt.

In de toelichtingen van kiezers vallen vooral de zeer verschillende reacties van PVV-kiezers op. Er is een groep die zegt: we hebben niets in Oekraïne te zoeken of ook Oekraïne, de NAVO en/of de VS hebben schuld. En er is een – ongeveer even grote – groep die blijft benadrukken dat steun aan Oekraïne onverminderd moet doorgaan. Andere kiezersgroepen brengen voornamelijk dat laatste standpunt naar voren: Rusland is de agressor, Oekraïne niet steunen kan grote gevolgen hebben voor Europa en sommigen spreken expliciet hun begrip uit voor een (mogelijke) aanslag door Oekraïne op Nord Stream. Zoals een GL-PvdA-kiezer het uitdrukt:

“Na de inval van Rusland in de Oekraïne is het te begrijpen dat Oekraïne ergens een aanslag zou plegen wat Rusland economisch flink raakt. Dat dat veel geld zou gaan kosten voor de westerse Europese landen is dan maar zo.”.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek liep van vrijdag 16 augustus circa 14 uur tot maandag 19 augustus. In totaal werkten 1.880 Nederlanders van 18 jaar en ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. Een deel (n=100) deed mee via PanelClix.